Ülkelerin her sene belirlenen ekonomik hedefleri vardır. Enflasyon, ekonominin gidişatını gösteren en önemli verilerden biridir. Vatandaşlar ve ekonomiyle ilgilenen kişiler, ülkelerin enflasyon oranını inceleyerek ülkedeki gidişatı öğrenebilir ve yorumlayabilir. Enflasyon Nedir? Enflasyon Neden Yükselir? adlı yazımızda, enflasyonun ne anlama geldiği ve hangi durumlardan etkilendiği hakkında detaylı açıklamalar bulunmaktadır.
Enflasyon, bir ülkedeki ekonominin gidişatını gösteren önemli verilerden biridir. Piyasa içerisinde satışa sunulan mal ve hizmetlerin ortalama fiyat seviyesi dikkate alınarak, belirli süreler içerisindeki artış ve azalmaları incelenerek ortaya çıkarılır. Enflasyon hesaplaması yapılmadan önce incelenecek mal ve hizmetler bellidir. Hesaplama sonrasında ortaya çıkan sonuçlar yüzde olarak ifade edilerek kamuoyu ile paylaşılır.
Enflasyon nedir sorusunun cevabı halk arasında “alım gücü” olarak da adlandırılır. Ülkede kullanılan para biriminin değer kaybetmesiyle doğru orantılı olarak alım gücü seviyesi düşmektedir. Enflasyonun yükselmesi, alım gücünün düştüğünü ve kullanılan paranın değer kaybettiğini ifade eder.
Ülkedeki bireylerin alım gücünün düşmesi, yaşam maliyetlerini doğrudan etkilediği için ülke ekonomisinin de kötü etkilenmesine sebep olmaktadır. Ekonomistler bu durumu, ülkenin para üretimindeki büyümesinin ekonomik büyümeyi geride bırakması, olarak açıklamaktadır. Bu durum, minimize edilmediği sürece, ülkelerin ekonomik gelişmeleri kötü etkilenecektir. Alım gücünün düşmesi ise paranın değersizleşmesine yol açmaktadır.
Enflasyonun kontrol edilmesi için ülkedeki para otoriteleri gerekli önlem ve tedbirleri almaktadır. Türkiye’de tedbirleri almakla sorumlu olan otorite Merkez Bankası’dır. Faiz ve para arzı gibi müdahaleler, enflasyon oranını düşürmek için kullanılır. Hedef, enflasyon oranını kontrol altında tutabilmektir.
Enflasyon oranı yükseldiği takdirde vatandaşların alım gücü düşer ve ülkenin ekonomik gidişatı olumsuz bir grafik sergiler. Peki, enflasyon neden yükselir? Bu durumu etkileyen pek çok faktör bulunmaktadır.
Enflasyon Nedir? Enflasyonun Yükselme Nedenleri
Enflasyon neden yükselir sorusunun cevabı, pek çok teoriyi içerisinde barındırmaktadır. Tüm etkenler enflasyonunun nedenleri arasında sayılabilir. Nedenlerin birleştirilmesi ile enflasyon oranı ve büyüme etkisi daha net şekilde ifade edilebilir.
Enflasyonunun nedenleri sıralandığında ilk olarak para arzı yer almaktadır. Para arzı teorisine göre, enflasyonun temel sebebi para arzındaki artışın ekonomik büyümeyi geride bırakması olarak açıklanmaktadır.
Para otoriteleri, ekonomik büyüme oranından daha fazla miktarda parayı piyasa dolaşımı içerisine koyduklarında, kamu tarafından değişen algı nedeniyle paranın değeri düşüş gösterebilir. Paranın değer kaybı yaşamasıyla birlikte alım gücünde azalma gerçekleşir. Para değersizleştikçe, ekonominin içerisinde olan tüm mal ve hizmetler, fiyatların yükseltilmesini sağlayacaktır.
Hükümetler, yeni para basarak piyasa sunduklarında, hali hazırda piyasada dolaşımda olan para biriminin değerini düşürmektedir. Piyasadaki para arzının artış göstermesi pek çok olumsuz etkiler getirmektedir. Bu etkiyi daha iyi inceleyebilmek için makroekonomik yönden bakmak gereklidir. Piyasaya yeni para aktarıldığında, piyasada hali hazırda bulunan mal ve ürünlerin peşinden koşan daha fazla para olacak demektir. Bu durumda artan talep, mal ve hizmetlerin daha yüksek fiyatlara satılması anlamına gelmektedir.
Enflasyon neden yükselir sorusuna cevap olarak sayılan enflasyonun nedenleri arasındaki bir diğer teori ulusal borçlardır. Bir ülkenin dış devletlere olan borcu arttıkça, hükümetler bu borcu ödemek için iki seçenekten birine başvurur. Bu seçenekler vergileri arttırmak ya da borçları ödeyebilmek için daha fazla para basmaktır. Para basmanın enflasyona direkt olarak etkisi bulunurken vergileri arttırmak ise dolaylı yoldan etki etmektedir.
Vergilerdeki artışlar, işletmelerin üzerindeki borçlanmayı da arttıracağı için bu yükseliş satılan mal ve hizmetlerin fiyatlarına etki etmektedir. Fiyatların yükselişi, kullanılan para biriminin değersizleşmesi anlamını taşımaktadır.
Bir diğer yol seçilip para arzı arttırılırsa, para biriminin devalüasyonun yaşamasına ve fiyatların doğrudan yükselmesine sebep olmaktadır. Bu teoriye göre, her iki durumda enflasyonun yükselmesine yol açabilir.
Enflasyon Nedir? Enflasyon Neden Yükselir?
Enflasyon neden yükselir sorusunu açıklamak için gösterilen üçüncü teori ise döviz kurlarının etkisidir. Ülkedeki döviz miktarının eksikliği, dış pazarlara olan ihtiyacı arttırmaktadır. Halkın harcamaları ve gündelik kullanımları döviz miktarına bağlı olmasa da küresel ekonomide var olabilmek için ülkelerin dövize sahip olmaları gereklidir. Ülkedeki döviz miktarı ise enflasyonu etkileyen önemli faktörlerden biridir.
Bu durum basit bir hesaplama ile açıklanabilir. Döviz kuru, Türk lirasına oranla daha değerli ise Türkiye pazarına giren yabancı kaynaklı mal ve hizmetler, daha yüksek fiyatlara satışa sunulur. Türkiye’de üretilerek dış pazara gönderilen mallar ise yabancı ülkelerde daha düşük miktarlara satışa sunulacaktır.
Enflasyonun yükselişini engellemek için ülkedeki döviz miktarını arttırmalıdır. Ülkedeki para birimi ile güçlü dövizler arasında eşitlik sağlandığı takdirde, iç ve dış piyasada ekonomik istikrar sağlanacaktır. Bu durum, enflasyonu düşüreceği gibi ülkedeki alım gücünü yükseltecektir.
Enflasyon Nasıl Hesaplanır?
Enflasyon oranı, her sene açıklanan verilerdir. Bazı durumlardı belirli dönemleri kapsayan enflasyon oranları açıklanabilir. Her ülke, enflasyonun hesaplanabilmesi için resmi istatistik kurumları aracılığıyla, temsili bazı malların bulunduğu bir sepet oluşturmaktadır. Türkiye’de bu işlevi Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) yönetmektedir. Sepet değerinin zaman içerisindeki değişimi enflasyon oranını ortaya çıkararak kamuoyuna sunulmasına yardımcı olmaktadır
Resmi istatistik kurumları, fiyat değişiminin gözlemlenebilmesi ve alım gücünün ölçülebilmesi amacıyla gıdadan benzine kadar pek çok kategoriyi incelemektedir. Enflasyon nasıl hesaplanır sorusunun pek çok cevabı olmasına rağmen, daha çok aşağıdaki iki yöntem ile ifade edilmektedir.
- TÜFE – CPI Tüketici Fiyat Endeksi: Tüketim mal ve hizmetleri olarak adlandırılan gıda, giyim, binek araç ve yakıt gibi temellerin bulunduğu hesaplamadır. Bu hesaplama tüketici bakış açısından yapılan değerlendirmeleri gösteren bir endekstir.
- ÜFE – PPI Üretici Fiyat Endeksi: Yurtiçindeki üreticilerin ortaya çıkardığı mal ve hizmetlerden oluşturulan endeks türüdür. Üretilen mal ve hizmetlerin zamanla gösterdiği değişim bu endekste yer almaktadır ve üreticinin bakış açısı esas alınarak yorumlanmaktadır.
Enflasyon Kötü Bir Durum Mudur?
Ülkelerdeki kötü gidişat, halkın enflasyon kelimesini tamamen kötü şekilde düşünmesine yol açmaktadır ancak bu durumu tamamen kötü olarak algılamak doğru değildir. Enflasyon, ülkelerin ekonomik gidişatına olumlu ve olumsuz pek çok etki yaratır.
Her ülke, ilerleyen dönemler için enflasyon hedefleri oluşturmaktadır. Hedeflenen oranın sağlanması başarı olarak gösterilirken hedef dışı gerçekleşmeler paranın değer kaybetmesine yol açabilir. Dönem sonunda elde edilen enflasyon oranı, halkın refah seviyesine olumsuz bir etki yapmıyor ise bu durum telafi edilebilir.
Enflasyon oranı, hedeflenenin dışında farklı bir çizgi çiziyor ise aşağıdaki sorunlar ortaya çıkabilir;
- Enflasyon oranı, hedeflenen miktarın çok uzağında ve belirsizlik içerisinde ise, şirketler bu süreci yatırım yapmak yerine bekleyerek geçirmektedir. Aynı durum tüketici için de geçerlidir. Şirketler daha az yatırım, tüketici ise daha az harcama yapmaktadır. Bu bekleyiş uzun sürer ise ülke ekonomisinde resesyon görülme oranı yükselir.
- Borç verenler, enflasyon oranı sayesinde kazanç elde edebilir veya zarara uğrayabilir. Paranın bugünkü değeri gelecek değerinden daha yüksek ise borç verenler zararlı çıkacaktır. Tam tersi durumda ise borç veren kişi parasını daha değerli şekilde geri alacaktır.
- Ülke piyasasında satışa sunulan her üründe fiyat değişiklikleri görülebilir. Üretici ve tüketici açısından farklı farklı değerlendirilse de her kesim bu durumdan payını almaktadır. Ülkedeki enflasyon oranı diğer ülkelere oranla daha yüksek ise yerli üreticilerin rekabet gücü düşecektir.
- Tüketiciler, mal ve hizmet fiyatları için ödedikleri para miktarının devamlı artış gösterdiğini ifade ederek şikayetlerini dile getirirler ancak maaşlardaki artışlar, mal ve hizmetlerin fiyatı ile beraber artış gösterdiği için halk refahı korunmaya çalışılır. Mal ve hizmetlerdeki fiyat yükselişi, maaşlarda görülmüyor ise enflasyonun kötü etkisiyle karşılaşıyor demektir. Resesyon Nedir? Resesyon Neden Olur? Nasıl Engellenir? yazımızı okudunuz mu?
